اهمیت ایمنی در دیگ بخار

دیگ بخار یکی از الزامات جدایی ناپذیر کارخانجات تولید کننده خوراک دام، طیور و آبزیان تلقی می­‌شود و همزمان می­‌تواند در صورت عدم رعایت ایمنی، به کانون خطر در کارخانه تبدیل شود. خطرات ناشی از انفجار دیگ بخار در اثر استفاده صحیح نکردن از آن می­‌تواند علاوه بر هزینه­‌های بالای تعمیرات، وقفه تولید و خرابی تاسیسات، باعث آسیب نیروی انسانی و جراحات منجر به فوت شود. بنا به این دلایل، لزوم رعایت موازین ایمنی در این بخش از اهمیت زیادی برخوردار است. در بسیاری از موارد انفجار دیگ منجر به آسیب­‌های فراوان و پرهزینه تا شعاع زیاد شده و تخریب ساختمان­‌های مجاور و خسارات شدید به تاسیسات را به همراه داشته است.

دیگ بخار از قسمت های زیادی تشکیل می­‌شود که قطعا تهیه چک لیست ایمنی از تمامی آنها ضروری است اما توجه و بررسی بعضی از نکات در چیدمان اتاق دیگ بخار و نصب بعضی از قطعات در راستای پیشگیری از ایجاد خطر، اهمیت بیشتری پیدا می­‌کند. به این منظور در این مقاله سعی شده تا تعدادی از رایج‌­ترین موارد موثر در جلوگیری از بروز خطرات برگشت ناپذیر مرتبط با دیگ به طور اجمالی معرفی شود.

ساختمان دیگ بخار

دیگ بخار و لوازم و تاسیسات مربوط به آن باید متناسب با ظرفیت بخار مورد نیاز انتخاب شود و مقاومت کافی در مقابل فشارهای داخلی را داشته باشد. علاوه بر دیگ بخار، لوازم و اتصالات مربوطه نیز باید از مواد اولیه مناسب، مرغوب و بدون عیب با ضخامت کافی منطبق بر مشخصات فنی و استانداردهای معتبر ساخته شده باشد.

محل قرارگیری مطلوب برای دیگ بخار، سکویی مستحکم و مناسب با وزن، اندازه و متعلقات جانبی دیگ است و پیشنهاد می­شود طول و عرض سکو (از هر طرف حداقل 15 سانتی­متر) بزرگتر از دیگ بخار طراحی شود. همچنین ارتفاع سکو باید به اندازه ۱۵ سانتی متر بلندتر از کف اتاق در نظر گرفته شود. در اطراف سکو باید مجرایی براي هدایت آب کف دیگ خانه به چاه یا سیستم فاضلاب تعبیه شود و حوضچه‌ه­ای نیز در نزدیکی شیر تخلیه دیگ ایجاد شود. این حوضچه باید به گونه‌­ای طراحی شود که همواره پر از آب بوده و قسمت بالایی آن به چاه یا مجراي خروجی آب راه داشته باشد. لوله تخلیه جهت خفه شدن بخار به داخل این حوضچه هدایت شده و سطح آن با در متحرک پوشانده می­‌شود.

لوح اطلاعات دیگ بخار

اطلاعات فنی دیگ بخار در لوح فلزی نصب شده روی بدنه قید می­‌شود و شامل نام سازنده، شماره ردیف موسسه سازنده، سال ساخت، حداکثر فشار مجاز و فشار هیدرواستاتیک، استاندارد طراحی دیگ و نوع سوختی مصرفی است. کاربر دیگ موظف است اطلاعات مربوطه را با دقت کافی بررسی و طبق این اطلاعات با دستگاه کار کند. ضروری است گواهینامه اختصاصی دیگ که شامل مشخصات و محاسبات فنی، ابعاد و مستندات است با اطلاعات درج شده بر لوح فلزی مطابقت داشته باشد. لوح اطلاعات باید در جلو دیگ یا در محلی که به سهولت قابل دیدن باشد، نصب شود.

بازرسی دیگ بخار

بازرسی دیگ بخار باید در حین ساخت، پس از نصب، قبل از راه اندازی، پس از هر نوع تعمیرات و قبل از راه اندازی مجدد در زمان تعمیرات ساختمان و به طور منظم در فواصل زمانی حداکثر ۱۲ ماه انجام شود. حین بازرسی دیگ بخار، موارد زیر باید رعایت شود:

• درستی کارکرد دستگاه­های تنظیم کننده سطح آب در وضعیت پایین و بالا
• قرارگیری امتداد شعله در محور کوره
• حصول اطمینان از احتراق کامل
• حصول اطمینان از درستی کارکرد سیستم­‌های خودکار
• انجام آزمایش­‌های تکمیلی

اتاق دیگ بخار

پیشنهاد می‌­شود مرکز تولید بخار (اتاق دیگ بخار) در محلی جداگانه و به فاصله حداقل سه متر از بناهای دیگر و با به کارگیری مصالح غیر قابل اشتعال ساخته شود. برای دسترسی مطمئن و راحت به شیرها، ستون­‌های آب­نما و وسایل تنظیم و سایر متعلقات دیگ بخار، لازم است با در نظر گرفتن موقعیت تجهیزات نسبت به طراحی راهرو، سکو و پلکان از جنس­ فلز یا دیگر مصالح غیر قابل اشتغال اقدام شود. دیگ خانه باید به قدر ضرورت، وسیع و مرتفع ساخته شود. برای سهولت نصب و عمل شیرها و وسایل اطمینان و دیگر ملزومات، پیشنهاد می‌­شود سقف اتاق دیگ، حداقل ۱۵ سانتی متر بالاتر از مرتفع‌­ترین شیر در نظر گرفته شود. علاوه بر این، ارتفاع سقف اتاق دیگ بخار نباید کمتر از ۱.۸ متر از کف مرتفع‌­ترین سکو ساخته شود.

سوپاپ­‌های اطمینان

هر دیگ بخار باید به حداقل یک سوپاپ اطمینان جهت تخلیه بخار اضافی مجهز باشد. سوپاپ اطمینان روی بدنه دیگ بخار نصب شده و مستقیم به داخل دیگ مرتبط است. بین سوپاپ اطمینان و دیگ بخار و پس از آن تا دهانه خروج بخار، نباید هیچ مانع و شیر دیگری قرار گیرد.

سوپاپ یا سوپاپ­‌های اطمینان باید به گونه‌­ای تنظیم شوند که به راحتی قابلیت تخلیه بخار اضافی دیگ بخار را در حداکثر فشار داشته باشند. جنس نشیمن و صفحه سوپاپ­‌های اطمینان باید از مواد مرغوب، مقاوم به زنگ زدگی، مقاوم به خوردگی و متناسب با فشار دیگ بخار انتخاب شود. طراحی نشیمن سوپاپ باید به نحوی باشد که به بدنه سوپاپ محکم شده و امکان کنده شدن آن وجود نداشته باشد.

سوپاپ­ اطمینان باید روان و بدون نیاز به ضربه عمل کند و به طریقی محافظت شود که اشخاص غیر مرتبط نتوانند به سادگی آن را از تنظیم خارج کنند. سوپاپ همچنین باید این امکان را داشته باشد که در زمان آزمایش به صورت دستی از مدار خارج شود.

آب نما

هر دیگ بخار باید دارای یک یا دو آب نما با شرایط زیر باشد:

• محل قرار گیری آن طوری باشد که کاربر به سادگی آن را ببیند
• در بالا و پایین دارای شیر زود بند باشد تا در صورت شکستن شیشه، امکان بستن سریع و ساده آن فراهم باشد
• مستقیم به بدنه دیگ بخار متصل باشد
• مجهز به حفاظ مناسب باشد تا از کاربر در موقع شکستن شیشه محافظت کند
• حد مجاز سطح پایین و بالای آب، از طریق علائمی روی لوله آب نما مشخص شده باشد
• مجهز به شیر تخلیه بوده و فاضلاب آن به محلی بدون خطر هدایت شود

آب نما باید به نحوی تنظیم شود که با رسیدن سطح آب به پایین‌­ترین نقطه آن، کماکان آب کافی در دیگ جهت جلوگیری از خطرات احتمالی وجود داشته باشد.

شیرهای کنترل سطح آب

دیگ بخار مجهز به سه شیر کنترل سطح آب طراحی می­‌شود. این شیرها در همان ارتفاع حد فاصل قسمت تحتانی و فوقانی شیشه آب نما نصب می­‌شوند مگر در صورتی که دیگ بخار به سیستم کنترل خودکار سطح آب مجهز بوده یا ابعاد آن کوچک باشد (کمتر از ۱۲۰ لیتر) که در این صورت هم شیر آزمایشی در پایین­‌ترین سطح مجاز آب باید نصب شود.

مهم‌­ترین عوامل مسبب انفجار دیگ بخار، عمل نکردن به موقع کنترل کننده‌­های سطح به دلایل زیر است:

• خرابی ناشی از گیر کردن شناور
• رسوب گرفتن مجاری اتصال کنترل سطح به بدنه دیگ
• خرابی آهن­ ربا، سوئیچ­ یا اتصال سیم های رابط سوئیچ­‌ها

سیستم کنترل خودکار سطح

به منظور افزایش امنیت کارکرد دیگ، لازم است سیستم‌­های خودکار و کنترل­‌گر روی دیگ نصب شود. به کارگیری سیستم خودکار، نیاز به نظارت را به حداقل می­‌رساند اما با این وجود نباید از احتمال خطا در سیستم­‌های کنترل خودکار غافل شد. دیگ بخار استاندارد باید مجهز به دو دستگاه سیستم خودکار (الکتریکی یا الکترونیکی) کنترل سطح آب باشند تا مراحل زیر در آنها به طور خودکار کنترل شود:

• روشن کردن پمپ تغذیه هنگام کمبود آب و خاموش کردن پمپ بعد از تامین آب لازم
• خاموش کردن مشعل در صورتی که پمپ تغذیه آب روشن نشود و سطح آب دیگ از حد بخار پایین­‌تر برود
• خاموش کردن کل سیستم دیگ در صورتی که پس از قطع سوخت مشعل، پمپ عمل نکند.

دیگ بخار باید حداقل مجهز به یک لوله تخلیه یا زیر آب باشد که به پایین­‌ترین سطح آب دیگ مربوط بوده و روی آن یک شیر نصب شود تا به وسیله آن بتوان تمام آب دیگ را تخلیه کرد.

دودکش دیگ بخار

دیگ‌­های بخار اغلب مجهز به دمنده بوده و بدون دودكش هم می­‌توانند کار کنند ولی مواد حاصل از احتراق باید به نحوی از محل دیگ خانه به فضای بیرون هدایت شود. این کار توسط دودكش انجام می­‌شود. ارتفاع دودكش بستگی به موقعیت دیگ خانه دارد ولی مواردی مانند حضور ساختمان­‌های بلند، جهت باد و عوامل جغرافیایی در طراحی آن موثر است. کمینه ارتفاع دودكش ۱۲ متر است اما بلندی آن باید به نحوی طراحی شود که افت فشار مسیرهای فرعی را جبران کند.