ویروس برونشیت QX یا D388 برای اولین مرتبه در سال ۲۰۰۴ در گلههای مرغ تخمگذار هلند شناسایی شد و پس از آن به سرعت در انگلیس، آلمان، دانمارک و دیگر کشورها گسترش یافت. این واریته از برونشیت همچنین به سویه چینی نیز معروف است و از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، تنها در این کشور بیش از ۲۰۰ واریته از ویروس QX شناسایی شد. این واریته از برونشیت عفونی در جوجههای نابالغ مرغ اغلب فقط موجب عوارض تنفسی مختصر میشود اما تاثیر آن در مرغان تخمگذار بالغ (تجاری و مادر) شدید بوده و به ویژه از نظر عملکرد تخمگذاری موجب کاهش پیک تولید تخم مرغ به ۳۰ تا ۵۵ درصد میشود. این در حالی است که در اغلب این موارد، پرنده در ظاهر سالم به نظر میرسد. طی دو دهه اخیر، برونشیت عفونی QX در مقایسه با دیگر انواع برونشیت موجب بیشترین زیان اقتصادی در مزارع مرغ مادر و مرغ تخمگذار تجاری شده است.
واکسیناسیون منطبق بر برنامه علمی و مناسب با آلودگی منطقه علیه برونشیت عفونی میتواند به شکل کارآمد موجب کاهش خطر ابتلا به برونشیت عفونی QX شود. مطالعات جدید نشان داد که برونشیت QX در خروسهای بالغ به واسطه تداخل در ترشح هورمونهای جنسی سبب کاهش باروری میشود. شایعترین انواع برونشیت QX که بیش از ۸۵ درصد درگیریها در سطح دنیا را شامل میشود عبارتند از سه ژنوتیپ QX ، TW1 و 4/91 که TW1 طی سالیان اخیر شیوع بیشتری داشته است.
تشخیص برونشیت QX
در شرایط تجاری، تشخیص ابتلا به برونشیت QX پیش از آغاز تولید امکانپذیر نیست و ابتلا به آن اغلب بسیار گذرا بوده و نشانههای کلینیکی کمی در زمان بروز آن قابل تشخیص است. همچون دیگر انواع برونشیت، درگیری تنفسی گذرا و شایع همراه با کاهش اشتها در مزارع پرورش مرغ از نشانههای اولیه این بیماری است. تشخیص قطعی این بیماری پس از اولین علامت مهم آن یعنی، کاهش تولید تخم مرغ، عدم دستیابی به پیک تولید و انجام آزمایش میسر خواهد بود. افزایش نسبت تخم مرغهای بدشکل، نازک شدن دیواره تخم مرغ و کاهش باروری در خروسهای مولد نیز از دیگر نشانههای ابتلا به این بیماری است. در موارد درگیری شدید، نشانههایی مانند تورم و اشکآلود شدن چشمها، آسیب کلیوی و تورم شدید در ناحیه شکمی قابل تشخیص خواهد بود. این بیماری در پرندگان بالغ اغلب منجر به تلفات شدید نمیشود اما در مرغان جوان بسته به شدت درگیری ممکن است میزان مرگ و میر قابل توجهی را به دنبال داشته باشد.
به منظور تشخیص برونشیت عفونی QX، نمونههای سرمی از سالنهای مشکوک تهیه شده و به روش اختصاصی خنثیسازی سرم (Serum Neutralization: SN) و روش ممانعت از هماگلوتیناسیون (Heamagglutination Inhibition: HI) مورد بررسی قرار میگیرد.

نشانههای کالبدگشایی
واریته QX برونشیت عفونی اغلب دستگاه تناسلی پولتها را هدف قرار میدهد و سبب عفونت آن شده که در نهایت باعث انسداد کامل دستگاه تناسلی مرغ میشود. مهمترین مشخصه کالبدگشایی مرغان تخمگذار مبتلا به برونشیت QX، اویدوکت پلیکیستیک مملو از محتویات سروزی است که حجم آن میتواند تا بیش از یک لیتر برسد. در این شرایط حجم بالای کیستها ممکن است موجب اتساع لگن مرغ شده و پرنده ظاهر پنگوئنوار و شکم پاندولی پیدا میکند. علائم در برخی از پرندگان به شکل آتروفی اویدوکت به همراه کیستهای متعدد با اندازه کوچک بروز مییابد. در مرغان مبتلا به برونشیت عفونی QX، غشا اویدوکت در محل تشکیل کیست شفاف و نازک میشود. تخمدانها در مرغ تخمگذار مبتلا به این واریته از برونشیت عفونی از عملکرد و ظاهر طبیعی برخوردار هستند.

شدت نشانهها در زمان درگیری با ویروس برونشیت QX تحت تاثیر سن درگیری و تیتر آنتی بادی است و هرچه سن ابتلا کمتر و تیتر ضعیفتر باشد، شدت علائم بیشتر میشود. نرسیدن به پیک و دستیابی به حداکثر تولید ۷۰ درصد، مهمترین ویژگی ابتلا به ویروس برونشیت QX است که البته راهکاری برای درمان آن وجود نداشته و با بهبود مدیریت و تغذیه گله صرفا میتوان از شدت افت تولید کم کرد. افزایش سهمیه روزانه خوراک با فرض غلط تقویت گله مبتلا به این بیماری، نهتنها باعث بهبود اوضاع نمیشود بلکه عواقبی همچون افزایش تولید تخم مرغ دو زرده، التهاب صفاق (پریتونیتیس) و ابتلا به کبد چرب را به دنبال دارد.
پیشگیری
به نظر میرسد یک مرحله واکسیناسیون با استفاده از ویروس زنده ماساچوست در گلههای تخمگذار جهت ایجاد ایمنی علیه برونشیت QX در مناطق آلوده کافی نباشد و از طرفی به نظر میرسد ایمنی مادری در کنترل این بیماری فاقد ارزش چندانی است. پیشنهاد میشود ضمن در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و منطقه ای، پس از یک مرحله واکسیناسیون گله علیه برونشیت در روز اول زندگی با استفاده از ویروس زنده تیپ ماساچوست (به عنوان مثال Nobilis IB Ma5)، در حدود ۱۴ روزگی نیز از واکسن تیپ 4/91 استفاده شود. رعایت ایمنی زیستی و اصول بهداشتی همچون دیگر انواع ویروسها در پیشگیری از بیماری برونشیت QX ضروری است.