متابولیسم گلوکز در پرندگان به دلیل سطح پایین تر انسولین و غلظت بسیار بالاتر گلوکز در خون متفاوت از پستانداران است. عنصر کروم موجب افزایش پذیرش انسولین (Insulin Sensitivity) توسط سلول های بدن پرندگان و پستانداران می شود. در مورد جوجه گوشتی، تنش ها به ویژه نوسان دما و بالا یا پایین بودن دمای محیط موجب ترشح کورتیکوسترون شده و بالا رفتن سطح این هورمون در خون سبب کاهش پذیرش انسولین می شود. به همین خاطر تنش در طیوری که در سالن های باز پرده دار با تغییرات دمایی وسیع در کشورهایی مثل اندونزی و هند نگهداری می شوند، به مراتب بالاتر بوده و به همین دلیل نیاز به آنتی اکسیدان ها در آنها افزایش می یابد. از آنجایی که هزینه خنک کردن سالن نگهداری طیور به ویژه در مناطق مرطوب بسیار بالا بوده و بازده آن پایین است، میل بالایی برای افزایش مقاومت طیور به تنش های دمایی از طریق تغذیه احساس می شود.
دمای بالای محیط سبب افزایش نیاز ویتامین ها و مواد معدنی در پرندگان شده و علائم کمبود احتمالی آنها اغلب در زمان تنش دمایی بروز پیدا می کند. این نیاز بالاتر عمدتا به دلیل افزایش دفع و نرخ متابولیسم ویتامین ها و مواد معدنی در بافت ها طی گرما اتفاق می افتد. مطالعات مختلفی اثر مثبت افزودن ویتامین C، کروم، اسیدیفایرها و پری بیوتیک ها را در کاهش تنش گرمایی تایید کرده اند که در این میان، کروم مورد توجه مقاله حاضر می باشد. در ادامه به برخی از یافته های مهم و قابل استناد در خصوص نقش و اثرات کروم در طیور اشاره شده است. کروم سه ظرفیتی (کروم پنج ظرفیتی سمی و موتاژن است) برای عملکرد طبیعی انسولین و متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات و چربی ضروری بوده و به واسطه همین نقش در تغذیه انسان نیز به صورت مکمل کاربرد دارد. مهم ترین نقش کروم تنظیم نقش متابولیک انسولین در بدن می باشد و به همین دلیل به عنوان عامل تحمل گلوکز (Glucose Tolerance Factor) نامگذاری شده است. در مطالعات مختلف استفاده از نمک معدنی و شکل آلی کروم از نرخ جذب متفاوتی برخوردار بوده و کروم آلی از زیست فراهمی به مراتب بالاتری در جوجه گوشتی برخوردار است. زیست فراهمی منابع معدنی کروم مانند کلرید کروم بسیار پایین بوده و در حدود ۰.۵ تا ۲ درصد برآورد می شود. این عدد برای منابع آلی مانند پیکولینات کروم بالاتر و در حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد است. افزودن مکمل کروم به خوراک طیور سبب بهبود سرعت رشد و ضریب تبدیل غذایی شده و از طرفی وزن نسبی اندام های داخلی و بافت ماهیچه افزایش یافته و چربی لاشه کم می شود. در بین مولفه های خونی نیز دریافت کروم در خوراک باعث کاهش سطح کلسترول و افزایش لیپوپروتئین با دانسیته بالا (HDL) می شود.
آنچه مبرهن است با افزایش تنش وارده بر طیور، نیاز آنتی اکسیدان ها مانند ویتامین E و C افزایش می یابد و در این میان نقش عنصر کروم می تواند حیاتی باشد. در ادامه این مقاله اثرات آنتی اکسیدانی کروم و نحوه روابط متقابل آن با آنتی اکسیدان های موجود در خوراک مورد بررسی قرار گرفته است.

مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی

مطالعات متعددی نشان داده که افزودن کروم به خوراک سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی و مصرف خوراک در طیور می شود. افزودن پیکولینات کروم به میزان ۳۰۰ تا ۵۰۰ میکروگرم به هر کیلوگرم خوراک جوجه گوشتی می تواند به طور معنی دار مصرف خوراک را افزایش دهد و ضریب تبدیل را بهبود بخشد. این اثر در پولت های تخمگذار صرفا به شکل بهبود ضریب تبدیل مشاهده شده است. اثر مثبت غنی سازی جیره با کروم روی عملکرد ظاهری در شرایط تنش گرمایی تقویت می شود.
اغلب مطالعات اثر سینرژیستی کروم و دیگر آنتی اکسیدان ها را در طیور به ویژه جوجه گوشتی دچار تنش گرمایی تایید کرده اند و استفاده از آن را موجب بهبود عملکرد گزارش کرده اند. ترکیب کروم به میزان ۴۰۰ میکروگرم و اسید اسکوربیک به میزان ۲۵۰ میلی گرم در مرغ تخم گذار دچار تنش سرمایی (دمای محیط: ۶ درجه سانتیگراد) نیز به طور قابل توجهی سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی، افزایش مصرف خوراک و کاهش تلفات ناشی از سرما شد. اثر مثبت کروم به تنهایی یا همراه با دیگر آنتی اکسیدان ها مانند ویتامین E در بهبود ضریب تبدیل اردک نیز گزارش شده است.

رشد

افزودن کروم به جیره جوجه های گوشتی سبب افزایش وزن زنده و لاشه می شود. به طور کلی در تمام حیوانات اهلی غیرنشخوارکننده، افزودن کروم سبب بهبود کیفیت لاشه و کاهش چربی در لاشه و اندام های داخلی می شود. در جوجه گوشتی افزودن کروم به میزان ۵۰۰ میکروگرم در کیلوگرم خوراک باعث افزایش وزن بدن ۲۱ و ۴۲ روزگی در مقایسه با تیمار شاهد و مقدار مصرف ۳۰۰ میکروگرم شد. اثر کروم در بهبود رشد طی فصل گرما در کنار آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین C و E به مراتب بهبود می یابد. مصرف همزمان ویتامین E و کروم در گله تخم گذار تحت تنش گرمایی موجب افزایش تولید تخم مرغ، بهبود ضریب تبدیل و افرایش مصرف خوراک شد.

گلوکز خون

عنصر کروم از نظر زیستی به عنوان بخشی از پروتئین کرومودولین (Chromodulin) فعال می باشد. کرومودولین در فعالیت انسولین و اثر آن روی متابولیسم کربوهیدرات دخالت دارد. انسولین موجب افزایش برداشت اسیدهای آمینه و گلوکز توسط سلول های ماهیچه شده و بنابراین در تنظیم تولید انرژی، افزایش حجم و متابولیسم چربی در این سلول ها موثر می باشد. پایین بودن سطح انسولین خون به معنای کاهش سوختن گلوکز و در نتیجه تبدیل و ذخیره آن به شکل چربی در سلول است. همچنین سطح پایین انسولین منجر به کاهش جذب اسیدهای آمینه توسط سلول ماهیچه شده و به این ترتیب از سرعت رشد ماهیچه کاسته می شود. آنچه مسلم است کروم در پستانداران با افزایش حساسیت سلول به انسولین منجر به افزایش نرخ برداشت اسیدهای آمینه و گلوکز توسط سلول ها شده و از میزان گلوکز خون کم می کند.
اثرات مشابه کروم (با دز ۳۰۰ تا ۵۰۰ میکروگرم در هر کیلوگرم خوراک) در کاهش گلوکز خون جوجه های گوشتی نیز گزارش شده است. همین اثر به هنگام افزودن پیکولینات کروم به آب آشامیدنی (۲۰۰ تا ۶۰۰ میکروگرم در لیتر) جوجه گوشتی نیز تایید شده است و بنابراین مکانیسم اثر کروم روی متابولیسم گلوکز و انسولین مشابه با پستانداران است.

تری گلسیرید، کلسترول و لیپوپروتئین های پلاسما

طی سالیان اخیر مطالعات زیادی در خصوص اثر غنی سازی غذای انسان و خوراک دام و طیور با کروم روی سطح کلسترول و پروفایل چربی های بدن و محصولات منتشر شده است. به طور کلی مصرف کروم در خوراک موجب کاهش چربی در سرم و لاشه می شود. در جوجه های گوشتی، مصرف شکل آلی کروم سبب کاهش تری گلسیرید، کلسترول و LDL شده و میزان HDL را به طور چشمگیری افزایش داد. این اثر کروم نیز در اغلب مطالعات به سنتز کرومودولین و افزایش حساسیت سلول ها به انسولین ارتباط داده شده است. بهترین میزان کروم جهت بیشترین اثر روی شاخص های خونی مرتبط با چربی در دز ۱۰۰۰ میکروگرم ثبت شده است.
نکته جالب در این خصوص، عملکرد قوی تر ترکیب کروم و ویتامین C (در مقایسه با هرکدام به تنهایی) در کاهش چربی، گلوکز و کلسترول سرم خون جوجه گوشتی بود. این در حالی است که افزایش غلظت کورتیکوسترون به موازات افزایش سطوح گلوکز و کلسترول اتفاق می افتد. از آنجایی که انتقال و متابولیسم ویتامین C وابسته به انسولین است، کروم به طور غیرمستقیم در بهبود کارایی آن موثر است. همچنین ترکیب ویتامین C و کروم از بازدهی بالایی در کاهش سطح MDA به عنوان شاخص پراکسیداسیون چربی برخوردار است. از آنجایی که پراکسیداسیون چربی بدن در گرما افزایش می یابد لذا به کارگیری ترکیب کروم و ویتامین C در خوراک انواع طیور می تواند سودمند واقع گردد. اثر سینرژیستی ویتامین C و کروم در کاهش سطح گلوکز، کلسترول و چربی تایید شده است.

خصوصیات و الگوی چربی های لاشه

کروم به عنوان کوفاکتور انسولین، محرک فعالیت انسولین و تسهیل کننده برداشت اسیدهای آمینه توسط سلول های ماهیچه عمل می کند و به همین دلایل به استناد نتایج مقالات، مکمل سازی خوراک جوجه گوشتی با کروم منجر به کاهش چربی لاشه و بهبود فاکتورهای کیفی مرتبط با آن می شود. بررسی های مختلف نشان داده که افزودن کروم (به شکل آلی یا معدنی) به خوراک باعث افزایش نسبت پروتئین در کبد و ماهیچه می شود. تمام اثرات مثبت کروم روی بهبود کیفیت لاشه در شرایط تنش گرمایی نیز گزارش شده است. مکمل سازی خوراک با ۵۰۰ میکروگرم پیکولونات کروم به طور معنی دار می تواند چربی و کلسترول ماهیچه را کاهش دهد و بیشترین کاهش در کلسترول ماهیچه سینه به میزان ۱۹ درصد ثبت شده است. کروم می تواند موجب بالا رفتن وزن نسبی لاشه پوست کنده و وزن نسبی سینه بی استخوان به وزن بدن و کاهش نسبت چربی حفره بطنی در جوجه گوشتی شود.
اثر سینرژیستی ویتامین E، C و کروم روی بهبود کیفیت لاشه، افزایش نسبت لاشه پوست کنده به کل، کاهش چربی و افزایش پروتئین آن مورد تایید چندین تحقیق معتبر قرار گرفته است.

مواد معدنی سرم

کروم موجب افزایش غلظت سرمی کلسیم، فسفر، منیزیوم و پتاسیم و کاهش سطح سدیم می شود. استفاده از کروم در خوراک مرغ تخم گذار موجب افزایش ابقا عناصر معدنی و کاهش دفع روی، آهن، کلسیم، فسفر و نیتروژن در فضولات می شود. این اثر در بلدرچین نیز مشاهده و تایید شده است. استفاده از ویتامین C در رابطه با ابقا مواد معدنی نیز می تواند موجب افزایش اثر کروم شود.

مسمومیت با کروم

کروم پنج ظرفیتی به عنوان ترکیب سمی می تواند به شدت موجب تسریع فرآیند پیری، کاهش باروری و آسیب جدی کبد گردد. سقط جنین، ناهنجاری های جنینی و مشکلات دستگاه عصبی جنین از دیگر اثرات این عنصر سمی است. کروم پنج ظرفیتی در زمره ترکیبات با قابلیت موتاسیون بالا محسوب می شود. نابودی میکروفلور دستگاه گوارشی از دیگر اثرات کروم پنج ظرفیتی است. مسمومیت های جزئی موجب کاهش عملکرد تولیدی در دام و طیور می شود.

نتیجه گیری

اثرات سودمند کروم روی مصرف خوراک، قابلیت جذب مواد مغذی، رشد و خصوصیات لاشه قطعی است و به عنوان عنصری ضروری از نقش تعیین کننده در تغذیه دام و طیور برخوردار است. از طرفی با توجه به اهمیت یافتن بیماری های قلبی و نقش کلسترول در آن، غنی سازی خوراک دام و طیور با کروم می تواند در کاهش کلسترول دریافتی راهگشا باشد. همچنین با توجه به اثر کروم در کاهش چربی گوشت و حفره بطنی، استفاده از آن می تواند بازدهی مصرف خوراک را در طیور بهبود بخشد.