مواد معدنی، ویتامین‌ها و ایمنی

طی چند دهه اخیر، تنظیم فرمولاسیون خوراک جوجه های گوشتی از استراتژی حداقل سازی قیمت تمام شده خوراک تبعیت کرده است و اغلب شاخص‌های اقتصادی از قبیل وزن بدن، ضریب تبدیل غذایی، تلفات، طول مدت پرورش و در زنجیره‌های تولید صفاتی همچون اندازه ماهیچه سینه، طعم، تردی و میزان ماندگاری گوشت و میزان افت لاشه در تنظیم فرمول خوراک در نظر گرفته می‌شود. این در حالی است که تا چند سال اخیر، میزان، شدت و نوع بیماری‌ها و از سویی توان ایمنی گله در تنظیم فرمولاسیون خوراک جوجه‌های گوشتی و دیگر انواع طیور کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت، با وجود آنکه گاهی تغییرات کوچک در فرمول خوراک می‌تواند منجر به نوسان‌های بزرگ در هموستاز سلولی و به تبع آن توان ایمنی پرنده شود. آنچه در بسیاری از مزارع پرورش طیور صنعتی مشاهده می‌شود، تلاش برای تقویت دستگاه ایمنی از طریق افزودن بی‌حساب ویتامین‌ها، الکترولیت‌ها و بهبود دهنده‌های دستگاه گوارش (مانند پری بیوتیک، پروبیوتیک و آنتی بیوتیک) به آب آشامیدنی پس از شروع درگیری عفونی است که در عمل به دلیل تکوین بیماری نمی‌تواند موثر واقع گردد. متاسفانه تحقیقات قابل استناد اندکی در خصوص اثر مواد مغذی و نیاز آنها در شرایط مزرعه (و نه محیط نسبتا ایزوله تحقیقاتی) صورت گرفته است.

نیازهای مواد مغذی در جوجه های گوشتی که در سال ۱۹۹۴ در مجموعه NRC تدوین شد، تقریبا به طور کامل بر اساس شاخص‌های عملکرد تعیین شده است. در سال‌های بعد که مسیر تعیین میزان نیاز انواع مواد مغذی توسط شرکت‌های تولید کننده سویه‌های تجاری مرغ دنبال شد، دیگر فاکتورهای موثر بر نیاز مواد مغذی از جمله ایمنی، وضعیت اسکلتی، مقاومت به سندرم‌های متابولیک و نسبت ماهیچه سینه به کل بدن نیز در نظر گرفته شد. به تبع این تغییر نگرش، تغییرات گاه بزرگ در نیاز بسیاری از مواد مغذی اتفاق افتاد و به عنوان مثال نیاز اسیدهای آمینه گوگرد دار (متیونین و سیستین) و لیزین به طور قابل ملاحظه افزایش یافت. در ادامه تلاش شده است تا به طور تیتروار، نتایج برخی از مطالعات مستند علمی در خصوص اثر ویتامین‌ها و مواد معدنی روی توان ایمنی گله‌های جوجه گوشتی به اختصار مورد اشاره قرار گیرد. دیگر عوامل موثر بر توان ایمنی جوجه‌های گوشتی در مطالب بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. لازم به توضیح است که در این مطلب تلاش شده تا صرفا نتایجی که به صورت مکرر در تحقیقات تایید گشته، مورد اشاره قرار گیرد.

ویتامین A

کمبود و بیش‌بود (مازاد) ویتامین A در هر دو حالت می‌تواند موجب سرکوب توان ایمنی در جوجه‌های گوشتی شود. کمبود ویتامین A موجب افت ایمنی سلولی و بیش بود این ویتامین سبب تضعیف پاسخ آنتی بادی‌ها در بدن می‌شود. کمبود ویتامین A باعث کاهش معنی‌دار عملکرد تی سل‌ها می شود، در حالی که این سلول‌ها به شدت بر مقاومت بدن نسبت به عفونت‌ها به ویژه بیماری‌های تنفسی همچون نیوکاسل موثر است. ویتامین A همچنین روی مقاومت پرنده به بیماری کوکسیدیوز نیز موثر بوده و طبق مطالعات موثق، این ویتامین خطر درگیری با آیمریا آسرولینا (E. acervulina) را کاهش می‌دهد. از طرفی ویتامین A بیش از حد در جیره که البته به ندرت در شرایط تجاری رخ می‌دهد علاوه بر سرکوب پاسخ آنتی بادی، به دلیل کاهش جذب ویتامین E و D می تواند تاثیر مخرب بیشتر روی پرنده داشته باشد.

درباره موضوع کوکسیدیوز در طیور این مطلب را روی وبگاه لوتکامین بخوانید: https://www.lotcamin.com/%da%a9%d9%88%da%a9%d8%b3%db%8c%d8%af%db%8c%d9%88%d8%b2-%d8%b7%db%8c%d9%88%d8%b1/

تاثیر ویتامین A بر ایمنی جوجه‌های گوشتی

ویتامین E

اثر اصلی ویتامین E روی ایمنی جوجه گوشتی و دیگر انواع دام و طیور، به طور عمده مربوط به نقش آنتی اکسیدانی آن و کاهش میزان رادیکال‌های آزاد در بدن است. مطالعات نشان داد افزایش سطح دی ال آلفا توکوفرول استات (شکل سنتتیک ویتامین E) در جیره جوجه گوشتی از صفر تا ۸۷ میلی گرم در کیلوگرم سبب بهبود پاسخ ایمنی از طریق افزایش جمعیت تی سل طحال و تیموس شد. همچنین در مطالعات متعدد، اثر مثبت ویتامین E روی بیماری‌هایی با منشا ویروسی، باکتریایی و کوکسیدیوز تایید شده است. با توجه به اثر گسترده ویتامین E روی انواع شاخص‌های ایمنی، تامین حداقل ۵۰ واحد بین المللی از این ویتامین در جیره جوجه های گوشتی ضروری است. لازم به توضیح است که بخش بزرگی از اثر ویتامین E روی ایمنی و دیگر صفت‌ها در همبستگی با سلنیوم و دیگر آنتی اکسیدان‌های موجود و از طرفی شدت تنش اکسیداتیو در بدن و خوراک بروز پیدا می‌کند که در تعیین نیاز این ویتامین استراتژیک باید در نظر گرفته شود.

ویتامین D و C

علاوه بر نقش معروف ویتامین D در ساختار اسکلتی پرنده، پاسخ ایمنی سلولی نیز به شدت تحت تاثیر این ویتامین است. همچنین کمبود این ویتامین سبب کاهش وزن تیموس و عملکرد ماکروفاژها می‌شود. در اغلب مطالعات، افزودن ویتامین C به آب و خوراک طیور تحت تنش گرمایی (برخلاف انتظار) فاقد اثر قابل توجه بر ایمنی بود.

روی

این عنصر از جمله مهم‌ترین کوفاکتورهای متابولیسم سلولی در تمام جانداران است و از نقش حیاتی در ایمنی سلولی و همورال برخوردار است. نیاز روی برخلاف بسیاری از مواد معدنی برای دستیابی به حداکثر رشد بیش از نیاز آن برای حمایت از ایمنی است و به همین دلیل اولین نشانه کمبود آن افت رشد است. در اغلب موارد افزودن روی به شکل مازاد به آب آشامیدنی یا خوراک فاقد اثر مشخص و تایید شده روی ایمنی است.

در مجموع افزودن مولتی ویتامین‌ها به آب آشامیدنی موجب بهبود تولید آنتی بادی‌ها در بدن، بهبود پاسخ به تنش دمایی و کاهش تلفات می‌شود. در مورد افزودن الکترولیت‌ها به آب آشامیدنی گله، اثر قابل اعتنایی روی ایمنی مشاهده نشد اما افزودن مکمل عناصر کمیاب همچون منگنز، مس، کروم و غیره می‌تواند موجب بهبود شرایط شود. از طرفی با توجه به اینکه به جهت کاهش قیمت تمام شده خوراک، ویتامین E اغلب پایین‌تر از سطح بهینه تنظیم می‌شود، افزودن مکمل ویتامین E و سلنیوم می‌تواند موجب تقویت ایمنی جوجه گوشتی به ویژه طی بیست روز ابتدایی دوره پرورش شود. در مزارع مستعد بیماری کوکسیدیوز و آسیت، استفاده از مکمل ویتامین E و سلنیوم محلول در آب می‌تواند به طور معنی‌دار از شدت درگیری‌ها و میزان تلفات ناشی از آن بکاهد. در مطالعات اخیر استفاده از مکمل روی کیلاته (با اسیدهای آمینه) موجب بهبود شاخص‌های ایمنی در گله شد.